Posty przerywane (ang. intermittent fasting, IF) cieszą się w ostatnich latach rosnącą popularnością i zainteresowaniem nie tylko środowiska naukowego, ale i osób chcących chociażby zrzucić przynajmniej kilka nadmiarowych kilogramów. Mimo tego, że dotychczasowe badania nie dowiodły, aby IF był lepszy od klasycznego trzymania deficytu kalorycznego [1,2,3], może on stanowić atrakcyjne narzędzie, które ten deficyt pomoże utrzymać. Przynajmniej u tych osób, którym taki post przychodzi naturalnie i nie muszą się do niego jakoś specjalnie zmuszać (nawet najlepsza dieta cud nie zadziała, jeśli nie będziemy się jej trzymać).

Ale czy to jest zdrowe?

Odchodząc o krok (jednak niezbyt daleko) od tematu odchudzania, stosowanie różnych form IF może również skutecznie poprawiać parametry metaboliczne takie jak poziom całkowitego cholesterolu, LDL, trójglicerydów czy poziom glukozy i insuliny na czczo [4]. Zaburzenia metabolizmu lipidów oraz glukozy stanowią jedne z wielu czynników związanych z patogenezą niealkoholowej stłuszczeniowej choroby wątroby (ang. non-alcoholic fatty-liver disease, NAFLD). NAFLD charakteryzuje się nadmierną akumulacją lipidów w komórkach wątroby, która nie wynika z nadużywania alkoholu, stosowania niektórych leków czy współwystępowania infekcji wirusami. Najnowsze statystyki wykazują, że NAFLD może dotykać już nawet 1/3 ludzi na świecie [5], a zalecaną strategią w celu zmniejszenia poziomu stłuszczenia wątroby jest to, co każdy „lubi” najbardziej czyli połączenie diety (często redukcyjnej) oraz aktywności fizycznej [6].

Czy połączenie postów przerywanych z aktywnością fizyczną może być skuteczną strategią dla pacjentów z NAFLD?

W styczniu tego roku ukazało się badanie [7], którego autorzy postanowili sprawdzić czy jedna z popularnych form IF – poszczenie co drugi dzień (ang. alternate day fasting, ADF) – w połączeniu z aktywnością fizyczną może nieść większe korzyści zdrowotne w porównaniu z samym poszczeniem lub samą aktywnością fizyczną. W badaniu wzięło udział 80 dorosłych, otyłych pacjentów z NAFLD, którzy zostali losowo przydzieleni do jednej z czterech grup badanych na czas 3 miesięcy:

1. Grupa 1 stosowała połączenie ADF (co drugi dzień post ograniczający spożycie kalorii do 600 kcal/dzień w godzinach między 17 a 20), w dni bez postu spożywanie kalorii było nielimitowane) oraz ćwiczenia aerobowe o umiarkowanej intensywności (5 razy w tygodniu po 60 min);
2. Grupa 2 – tylko ADF;
3. Grupa 3 – tylko ćwiczenia;
4. Grupa 4 – grupa kontrolna, nie podejmująca żadnej interwencji.

Nawiasem warto dodać, że jedna osoba z grupy 2 oraz pięć osób z grupy 3 zrezygnowało z uczestnictwa w badaniu w trakcie jego trwania, jednak powody te nie były związane z charakterem interwencji lecz z wydarzeniami losowymi lub osobistymi.

Redukcja stłuszczenia wątroby, masy ciała oraz poziomu tkanki tłuszczowej

Po 3 miesiącach trwania badania uczestnicy, którzy zostali przypisani do grupy łączącej ADF z ćwiczeniami fizycznymi, mieli znacząco niższy (o 5,5%) poziom stłuszczenia wątroby w porównaniu do grupy kontrolnej oraz grupy stosującej jedynie ćwiczenia fizyczne. Warto w tym miejscu dodać, że poziom ten, mimo znaczącej poprawy, nadal odpowiadał nadmiernemu stłuszczeniu wątroby. Zaskoczeniem jednak był brak lepszych efektów u osób łączących poszczenie co drugi dzień z ćwiczeniami fizycznymi w porównaniu do grupy, która jedynie pościła. Co więcej, zmniejszenie masy ciała uczestników w grupie 1 było większe w porównaniu do grup 3 i 4, jednak ponownie nie różniło się znacząco od grupy 2.

Za szybko jednak by uznać na tym polu triumf postu nad aktywnością fizyczną (można byłoby pomyśleć, że przecież po co się męczyć stosując jednocześnie jedno i drugie!). Z założenia, osoby stosujące wyłącznie post powinny mieć zdecydowanie niższy wydatek energetyczny ze względu na brak dodatkowych ćwiczeń (biorąc przy tym pod uwagę podobne spożycie kalorii w obu grupach). Nie odnotowano również, aby osoby w grupach poszczących nadrabiały brak kalorii z dnia postu w dniu kolejnym. Zatem jakim cudem uzyskano taki wynik? Odpowiedź może podpowiedzieć samo życie - autorzy pracy tłumaczą brak większego spadku masy ciała u osób z grupy 1 zwyczajnie… większym spożyciem kalorii niż wynikałoby to z raportów uczestników (tzw. underreporting). Mimo wszystko - dalsze badania (najlepiej długotrwałe) powinny rozstrzygnąć, czy wyniki te były zwykłym zrządzeniem losu, czy może rzeczywiście coś jest na rzeczy.

Idąc dalej, należy pamiętać, że utrata masy ciała niekoniecznie równa się utracie tkanki tłuszczowej – z tego powodu badacze sprawdzili również z czego faktycznie „schudli” uczestnicy badania. Myślę, że nikogo nie zaskoczę podając, że wyniki uzyskane przez osoby z grupy 1 ponownie wypadły lepiej od tych z grup 3 i 4, jednak nie różniły się znacząco od tych z grupy 2. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że podjęte interwencje nie wpłynęły znacząco na zmianę beztłuszczowej masy ciała, która odzwierciedla stopień odżywienia organizmu. Ten drugi aspekt jest szczególnie ważny w przypadku pacjentów z NAFLD, gdyż wcześniejsze badania wykazały znaczący związek między masą mięśniową a zachorowalnością oraz stadium NAFLD (im większa masa mięśniowa, tym mniejsze prawdopodobieństwo występowania NAFLD, łagodniejsze stadium choroby lub większe prawdopodobieństwo powrotu do zdrowia) [8, 9].

Wpływ interwencji na pracę wątroby i zdrowie metaboliczne

Stosowanie ADF z ćwiczeniami fizycznymi przez okres 3 miesięcy pozwoliło również znacząco poprawić niektóre z parametrów oznaczanych we krwi. Jednym z nich była aktywność jednego z powszechnie oznaczanych enzymów wątrobowych - aminotransferazy alaninowej (ALT), której praca może (ale nie musi) być zaburzona u pacjentów z NAFLD [10]. W tym przypadku łączona interwencja nie dawała efektów lepszych niż te uzyskane w grupach podejmujących jedynie ćwiczenia lub ADF. U żadnej z grup nie zmniejszyła się natomiast aktywność innego, również powszechnie oznaczanego enzymu wątrobowego – aminotransferazy asparaginianowej (AST).

Kolejnym pozytywnym aspektem podjętej łączonej interwencji była poprawa kontroli glikemii, o czym świadczyło znaczące obniżenie poziomu insuliny na czczo, zmniejszenie insulinooporności oraz zwiększenie wrażliwości na insulinę w porównaniu do grupy kontrolnej. Wyniki te nie zaskakują - korzystny wpływ postów przerywanych i aktywności fizycznej na glikemię jest dobrze udokumentowany w literaturze naukowej [11, 12].

Pościć czy nie pościć?

Podsumowując, podjęcie jednocześnie wzmożonej aktywności fizycznej jak i poszczenia co drugi dzień pozwoliło w ciągu 3 miesięcy znacząco obniżyć poziom stłuszczenia wątroby, a także zmniejszyć masę ciała, poziom tkanki tłuszczowej, AST oraz poprawić wrażliwość insulinową u otyłych pacjentów z NAFLD. Mimo tego, że w kilku aspektach wyniki uzyskiwane w grupie stosującej łączoną interwencję były porównywalne z wynikami osób stosujących sam post, jest zdecydowanie zbyt wcześnie aby uznać, że nie ma się co męczyć ćwiczeniami, bo „wystarczy post”. Należy pamiętać o tym, że badanie to (jak każde) ma pewne ograniczenia, takie jak relatywnie niewielka grupa badana (do tego składająca się w większości z kobiet) oraz krótki czas trwania interwencji (warto będzie w przyszłości sprawdzić, czy zaobserwowana poprawa będzie się utrzymywała również np. po 6 lub 12 miesiącach trwania interwencji). Ponadto mimo znacząco zmniejszonej akumulacji lipidów w komórkach wątroby, poziom stłuszczenia tego narządu nadal był (niestety) daleko od normy, co może wskazywać na konieczność włączenia do postępowania również środków farmakologicznych. A zatwierdzonych leków na NAFLD obecnie brak, choć oczywiście poszukiwania intensywnie trwają, a wyniki dla niektórych substancji są co najmniej obiecujące. Jednak to już jest materiał na osobną historię.

Opublikowano w dziale nauki o zdrowiu dnia 09 paź 2023